Inductive Bible Study Method part 2/5 (Peit thuh)

1. Peit thuh (Observe)


Hadien ba la jied ïa ka bynta ba ngi mut ban pule ngi dei ban pule bunsien ïa kane ka bynta. Don ki por ngi pule tang shisien ruh la biang ïa ka bynta ba ngi la jied hynrei don ki por ngi hap ban pule kumba ar ne lai sien (ne kham bun sien ruh). Kane ka ïarap ïa ka jingpeit thuh jong ngi. 

Ha kane ka bynta ngi kylli ïa ka jingkylli: La thoh aiu ha kane ka bynta jong ka Baibl? lane Kaei ba ngi ioh ban peit hangne? lane kiwei pat ki jingkylli kiba long kumjuh.

Ynda la pule ngi kylli ïa kine ki jait jingkylli bad ngi thoh ïa ki jubab ba ngi ioh ha ka kopy (lem ba ki jingkylli kieñ!). Ki jingkylli ki sdang da kine ki kyntien jingkylli: Mano, kaei / aiu, mynno / lano, haei / shaei, balei, kumno. Lehse kumne harum:

i)      Mano? (Who?) - Ki briew lane U Blei
(1)   Mano ba thoh/kren/ong?
(2)   Mano ba leh?
(3)   Ngi shem ïano hangne? Katno ngut?
(4)   La thoh ne kren shaphang mano?
(5)   La kren hano?
(6)   Kiwei kiwei de lada mih kat kum ka bynta ba phi khreh.

ii)      Kaei?/Aiu? (What?)
(1)   Kaei ba la kren/hikai/ïathuh/pyni? La hikai aiu?
(2)   Kaei ba la leh?
(3)   Kiei/kaei ba ngi shem shaphang kine ki briew/ kane ka jingjia/ kane ka jinghikai?
(4)   Kiei ki kyntien/jinghikai ba la thoh shaphang bunsien ne ban bunsien ne ba kongsan? (Important words or phrases or teachings)
(5)   Ki jingkyntiew ne lists aiu ba don? (Nuksa: Jenesis 1, Jenesis 5, Proberb 6:16-19 – don bun jait ki jingkyntiew)
(6)   Don jingpynïapher (contrast) aiu? (Nuksa: Jingshai/ Jingdum, Jingsarong/ Jingsngewrit, Bha/Sniew bad kumta ter ter). (Nuksa: Salm 1).
(7)   Don jingpynïanujor (compare) ne em? (Nuksa: Salm 1:3-4, Salm 42:1, Mathaios 13:31-32 bad kumta ter ter)
(8)   Ki kyntien ba pyni ïa ka jingsdang ne jingkut ne jingpynkut ne jingkyllum ne jingpbteng. (Nuksa: Namarkatatekumta te… therefore, so…) – kine ki kyntien ki lah ban ïarap ïa ngi haba ngi pyrkhat shaphang ka jingpyndonkon (application) ïa ka/ki jinghikai ba ngi la shem. (Nuksa: Mathaios 3:8, 1Korinth 4:5 bad kiwei kiwei).
(9)   Kane ka bynta kadei kaei: ka jingrwai, jingïathuh, jingkren, jingïathuhlypa… kumta ter ter.
(10)                       Kiwei kiwei de lada mih kat kum ka bynta ba phi khreh.

iii)    Mynno? / Lano? (When?) – Ka Por
(1)   Ha ka por aiu la kren ne leh?
(2)   Yn sa jai lano?
(3)   Kiwei kiwei de lada mih kat kum ka bynta ba phi khreh.

iv)    Haei? (Where?)
(1)   Ha ka jaka aiu la kren ne leh?
(2)   Yn sa jia haei?
(3)   Kiwei kiwei de lada mih kat kum ka bynta ba phi khreh.

v)      Balei? (Why?)
(1)   Balei ba la kren? Balei ba la kren kumne?
(2)   Balei ba la leh? Balei ba la leh kumne?
(3)   Balei ba yn sa jia kumne?
(4)   Kiwei kiwei de lada mih kat kum ka bynta ba phi khreh.

vi)    Kumno? (How?)
(1)   La kren kumno?
(2)   La leh kumno?
(3)   Hap leh kumno?
(4)   Kumno la batai?
(5)   Kiwei kiwei de lada mih kat kum ka bynta ba phi khreh.

Kynmaw ba ïa ki jubab jong kine ki jingkylli baroh ngi dei thoh ha ka kopy jong ngi lem bad ki jingkylli.

Ngin ym ioh lut ïa ki jubab namar kine baroh ki jingkylli kim ïadei / ïabiang (is appropriate) lut na ka bynta baroh ki bynta jong ka Baibl. Ngi dei ban kylli ïa ki jingkylli ba ïadei / ïabiang bad kato ka bynta ba ngi khreh. Ngin tip kiba kumno ki jingkylli ngin kylli haba ngi pule bunsien ïa kano kano ka bynta na ka Baibl kaba ngi khreh. Don ruh ki por pat ba hadein ba la ïaid katto katne por ba ngin sa ioh ban kylli shuh shuh ïa ki jingkylli ba kham ïahap ne ïadei.

Nuksa:
La jan baroh na ki kitab jong ka Baibl ngi tip ïa ki kyrteng jong nongthoh jong ki. Hynrei ki don ki bynta ngim tip ïa ki nongthoh jong ki kum ki Salm ba 1 bad ba 2. Kam lei lei hynrei ngi tip ba la pyrsad mynsiem da U Blei hi (2 Timothi 3:16).

Ki don ki bynta ba ïa ka kyrteng jong ki briew khlem ïathuh kum ka kyrteng jong kito kiba ïarap ïa u Saul (Paul) ba un lait im (peit Ki Kam 9:23-24).

Myn nyngkong lehse ngim tip ba don ka jingkyntiew ne jingkdew (list) hynrei hadien ba ngi la pule ngin sa shem ba ka don kum ha ka Jenesis 1. Lane ngim tip ba don ka jingpynïanujor tad ynda ngi la pule biang (lehse ha Salm 1:3-


Comments